طراحي جهاني، چالش امروز، نياز فردا
بر اساس تعاريف ارائه شده; طراحي جهاني به طراحي اي گفته مي شود که درصدد است تا محصولات، خدمات و محيط هايي را معرفي کند که به ساده ترين شکل ممکن مورد استفاده تمامي افراد بدون صرف هزينه بيشتر براي تغيير و مناسب سازي هاي مورد نياز در آينده قرار گيرند; چنين تعريفي در مورد “طراحي تلفيقي” يا “طراحي براي همه” هم مطرح است.
طراحاني که اين اصل را رعايت مي کنند همواره به دنبال ايده هايي نو در طراحي محصولات خود هستند که به علت تحت پوشش قرار دادن بخش عظيمي از جمعيت، مورد توجه افراد بيشتري قرار مي گيرند، در نتيجه از فروش بالاتري برخوردار خواهند بود که البته اين اصل مورد توجه گروه هاي فعال در حوزه حقوق معلولين و جنبش هاي زندگي مستقل معلولين است. توجه به طراحي جهاني و طراحي تلفيقي از سياست هاي مهم بسياري از شرکت هاي تجاري است. ارائه محصولات در دنياي بازي هاي رايانه اي، طراحي ساختمان هاي اداري، تجاري و مسکوني که هر فردي با هر شرايطي امکان استفاده از آنها را دارد ويژگي رقابت پذيري را در اين محصولات و خدمات افزايش داده و در نهايت محيطي توانمندساز را بوجود مي آورد.
محيط توانمندساز به محيطي (فيزيکي و مجازي) اطلاق مي شود که به گونه اي طراحي شده است تا همه افراد قطع نظر از شرايط جسمي و سن، از فرصت مشارکت مساوي بدون هيچ مانع در ارتباط، تعامل و استقلال در فعاليت هاي خود برخوردار باشند که البته در مورد معلولين اين مسئله مهمي است، چرا که همواره در زندگي روزانه خود با موانع متعددي در دسترسي به امکانات، حمل و نقل و جابجايي، سلامت، ارتباطات، زبان، تحصيل، و ميل جامعه براي به حاشيه راندنشان رو به رو هستند. با توجه به اينکه جامعه معلولين از فراهم کردن تکنولوژي هاي کمک کننده براي معلولين (اگرچه در مواردي هنوز مورد نياز است) به سمت اصرار بر تغيير جامعه و محيط براي ايجاد فرصت مشارکت يکسان حرکت مي کنند، بنابراين فناوري ها بايد به گونه اي در محيط وارد شوند که محدوديتي براي کاربر بوجود نياورند و همچنين نظارت لازم بر استفاده صحيح از تکنولوژي تا تحقق هدف فناوري بايد در دستور کار باشد.
آنچه مسلم است هدف محيط توانمندساز با دسترسي جهاني درهم ادغام شده اند. دسترسي جهاني بر اين اصل تاکيد دارد که تمام جوانب جامعه و تکنولوژي ها به گونه اي باشد که قابل استفاده توسط هر فردي با هر نوع توانايي، در هر زماني و در هر مکاني باشد. حال مشکلي که وجود دارد اين است که بسياري از روش هاي سنتي بر اساس مدل واکنشي پايه ريزي شده اند بدين معنا که پس از طراحي، محيط ها مناسب سازي و تغييرات براي معلولين اجرا مي شوند. چنين محيط ها و محصولاتي در واقع براي افراد سالم از نظر جسمي طراحي شده اند و کاربران معلول تنها به کمک تکنولوژي هاي کمک کننده که بعدا دريافت مي کنند مي توانند از محيط يا محصول استفاده کنند. مسئله اي که مي توان به آن اشاره کرد اين است که اين نوع مناسب سازي امکان دسترسي محدود و با کيفيت پايين را در اختيار کاربر قرار مي دهد که باعث کاهش عملکرد و کارايي او در محيط مي شود. با توجه به مشکلات اشاره شده، روش جديدي به نام “طراحي براي همه All for Design “به منظور پاسخگويي به مباني طراحي جهاني معرفي شده است. اصل طراحي براي همه معتقد است که محيط بايد به گونه اي طراحي، اجرا و پياده شود که بدون هيچ تغييري دربر گيرنده تمام افراد جامعه باشد. در حال حاضر محيط هاي موجود که بر اساس روش هاي سنتي طراحي و اجرا شده اند براي جاي دادن همه افراد نياز به تطابق پذيري دارند تا مورد استفاده همه افراد قرار گيرند بنابراين نياز است تا محيط هاي نامناسب از نظر طراحي مناسب سازي شده و موانع موجود برداشته شوند. در اين ميان محصولاتي که براساس مباني طراحي براي همه بوجود آمده اند قابل توجه اند و توانسته اند در کشورهاي پيشرفته بسياري از مسائلي که معلولين و سالمندان همواره با آن روبرو هستند را رفع کنند.
در حال حاضر يکي از محصولاتي که بر اساس تلاش حاميانDAF وارد بازار شده اتوبوس هاي شهري بدون پله floor-Low bus هستند که در بسياري از کشورهاي پيشرفته مشکل حمل و نقل معلولين و سالمندان را تسهيل کرده اند چرا که در اين اتوبوس ها و ميني بوس ها با تغييراتي که در طراحي صورت گرفته فضاي کافي براي صندلي چرخدار و سطح شيبدار براي ورود و خرج بدون کمک گرفتن فرد معلول از ديگران در نظر گرفته شده است و جنبه استقلال فرد معلول و قابل استفاده بودن با هر نوع محدوديتي کاملا رعايت شده است. آنچه مهم است استفاده از اينگونه محصولات در کشور هاي در حال توسعه است چرا که با دريافت تکنولوژي; به دليل عدم هماهنگي در ساير بخش هاي مرتبط هدف اصلي محصول که “استفاده براي همه” است تحقق نمي يابد. در کلان شهري مانند تهران نمونه عيني اين اتفاق قابل مشاهده است. يکي از مهم ترين مشکلات معلولان در اين شهر حمل و نقل شهري است و با توجه به وجود اتوبوس هاي نام برده شده به دليل عدم هماهنگي برنامه ريزان حمل و نقل شهري، طراحان مسير هاي ويژه، راننده ها، ناآگاهي مسافران، در مواردي نصب صندلي در محل ويژه معلولين، عدم استفاده از سيني و رمپ جهت سوار و پياده شدن مستقل معلولين متاسفانه مورد استقبال اين بخش از جامعه قرار نمي گيرد. در چنين مواردي; عدم تغيير و يا شناخت بهتر تکنولوژي هاي در دسترس و نظارت فعالان حقوق معلولين قطعا منجر به ارائه راه حل هاي ساده براي حل مشکلات اين بخش از جامعه خواهد شد.
سعید ضروری – روزنامه مردم سالاری
